Wspaniały pies rodzinny, stróżujący i obrończy
Hodowla hovawartów „Tu Pilnuje”

Nie bez przyczyny kilka tygodni w życiu szczeniaka nazywa się okresem socjalizacyjnym. Okres ten wziął nazwę od słowa "socjalizacja", które w kontekście psa można przedstawić jako proces wpajania psu umiejętności niezbędnych dla jego bezkonfliktowego współżycia z innymi psami, jak i bezproblemowego znalezienia się w środowisku stworzonym przez człowieka. Za prawidłowe funkcjonowanie psa w ludzkiej społeczności, a także wśród psów i innych zwierząt, odpowiedzialny jest człowiek. Co prawda suka ma wpływ na wychowanie szczeniąt, ale aby przekazała szczeniętom właściwe zachowania niezbędne w koegzystencji pies-pies i pies-człowiek we współczesnym świecie, to człowiek musi zadbać o wzorcowe predyspozycje genetyczne suki poprzez odpowiedni dobór hodowlany, właściwe zsocjalizowanie i wychowanie suki, oraz zapewnić suce optymalne warunki do urodzenia i odchowu szczeniąt.

Okres socjalizacyjny (ok. od 3. do12. tyg.) to najbardziej brzemienny w skutki okres w życiu psa. Dzięki już funkcjonującym u szczeniaka wszystkim zmysłom (węch, słuch, dotyk, wzrok, smak), a przede wszystkim dzięki procesowi zwanemu imprintingiem, w rozwoju psychicznym psa rozpoczyna się okres bardzo dużej wrażliwości, zwany również okresem krytycznym, charakteryzujący się ogromną podatnością na różnego rodzaju bodźce. Wszystkie wydarzenia, i te, które miały miejsce, a także i te, które się nie wydarzyły, ukształtują zachowanie psa na zawsze. Wszystko, z czym pies się zapozna w tym czasie pozostanie w jego sferze "normalności". Natomiast rzeczy i zdarzenia nie poznane będą źródłem dyskomfortu, charakteryzującego się takimi odczuciami jak stres, strach, brak pewności siebie, niestabilnością emocjonalną, co w konsekwencji może zrodzić zachowania agresywne.

Okres socjalizacyjny w rozwoju szczeniąt od dawna był wykorzystywany jako czas wyjątkowo łatwego zżywania się psów z ludźmi i ich otoczeniem, a także z innymi gatunkami zwierząt. Np. pasterze, aby przygotować szczenięta ras pasterskich do pracy przy zaganianiu czy pilnowaniu zwierząt gospodarskich, ok. 5 tyg. życia umieszczają je wśród np. owiec, z którymi od tej pory się wychowują. Psy nawiązują socjalne interakcje z owcami, które są podstawą ich późniejszej pracy pasterskiej, czy stróżującej.
Powstawanie socjalnej więzi międzygatunkowej (która dotyczy także, a nawet przede wszystkim relacji pies-człowiek) potwierdzili w doświadczeniach Cairns i Johnson (1965), a także Fox (1970).

Ciągły rozwój układu nerwowego, coraz bardziej precyzyjnie działający słuch i wzrok powodują, że 3. tygodniowy szczeniak coraz lepiej orientuje się w otaczającej go przestrzeni. Zaczynają się pierwsze wycieczki poza gniazdo i pierwszy świadomy kontakt z otaczającym światem. Penetrowania nowych miejsc nie zakłóca jeszcze uczucie lęku przed nieznanym, które pojawi się ok. 5 tygodnia życia. Zachowania poznawcze kierowane ciekawością wyhamują ok. 8. tygodnia życia, gdyż wtedy ciekawość jako motyw poznania zostanie wyparta przez lek. Wobec powyższego 3 -5 tygodniowy szczeniak , w tzw. stadium erupcyjnym, z uruchomionym procesem imprintingu, jest doskonale przygotowany przez naturę do poznawania ludzi, zwierząt, oraz środowiska.

Hodowca powinien być świadomy omówionych procesów, aby jak najwcześniej zacząć działania socjalizacyjne. Powinien również zapoznać nabywcę szczeniaka z potrzebą socjalizacji, gdyż szczenię sprzedane w wieku ok. 8. tygodnia życia, okres socjalizacyjny spędzi zarówno z hodowcą, jak i z nowym właścicielem.

Aby zobrazować działania socjalizacyjne M. Hughes opracowała program socjalizacyjny, tzw. Złotą 12-tkę. W 12. punktach wymienione jest po minimum 12 różnych bodźców, doświadczeń, rzeczy, zjawisk, ludzi, form kontaktów itp., z którymi szczenięta powinny się zapoznać do 12. tyg. życia. Oczywiście zadaniowa "12" jest liczbą umowną, chodzi bowiem tylko o to, aby rozruszać naszą wyobraźnię.

1. 12 RÓŻNYCH POWIERZCHNI, np.: drewno, parkiet, dywan, bruk, beton, linoleum, trawa, mokra trawa, ziemia, glina, muł, kałuże, głęboki piasek, w którym zapadaj się łapy, gazety, niespotykane powierzchnie jak stół, krzesło, stół wysypany drobnymi kamyczkami itp.
2. ZABAWA 12. RÓŻNYMI PRZEDMIOTAMI, np.: pluszowe zabawki, duże i małe piłki, twarde zabawki, dźwięczące zabawki, drewniane przedmioty, papier lub karton, pojemniki na mleko, sok, jogurty, rzeczy metalowe, klucze, itp.
3. POZNANIE 12 RÓŻNYCH MIEJSC, np.: podwórko (codziennie), domy innych osób, podwórko szkolne, jezioro, staw, rzeka, łąka, łódka, piwnica, winda, samochód, poruszający się samochód, garaż, pralnia, kennel, gabinet weterynarza i salon psi (tylko, żeby powiedzieć cześć i mnóstwo smaczków), itp.
4. POZNANIE I ZABAWA Z 12. RÓŻNYMI OSOBAMI (WYŁACZAJĄC RODZINĘ), np.: dzieci, dorośli (głownie mężczyźni), staruszkowie, ludzie na wózkach, przechodnie, ludzie z laska, o kulach, w kapeluszach, habitach, okularach słonecznych, z parasolami itp.
5. POZNANIE 12. RÓŻNYCH ODGŁOSÓW (przy hałasie, trzeba zwrócić uwagę na komfort psychiczny szczeniaka): otwieranie drzwi garażu, dzwonek do drzwi, bawiące się dzieci, plączące, krzyczące dziecko, ciężarówki, motocykle, deskorolki, pralka, odkurzacz, zmywarka, wózki w sklepie, motorówka, klaskanie, głośne śpiewanie, spadający garnek, rżenie koni, odkurzacz, przeprowadzka, przyjęcie urodzinowe, itp.
6. POZNANIE 12. SZYBKO PORUSZAJACYCH SIE PRZEDMIOTÓW, np.: deskorolki, rolki, rowery, motocykle, samochody, biegnący ludzie, koty, wiewiórki, konie, krowy, skutery, dzieci grające w piłkę, biegnące dzieci, itp.
7. 12 ROZNYCH WYZWAŃ: wchodzenie na, z, w i wokół pudla kartonowego, przechodzenie przez kartonowy tunel, chodzenie po schodach, pokonywanie przeszkód, gra w chowam i szukam, chodzenie przez drzwi, po schodach, elektrycznie otwierane drzwi windy, parasol, balony, skoki przez pnie, kłody, kąpiel, itp.
8. TRZYMANIE PRZEZ WŁAŚCICIELA I RODZINĘ 12 RAZY W TYGODNIU pod pachą (jak piłkę), za klatkę piersiową, za głowę, pomiędzy nogami właściciela, jak dziecko, trzymanie na podłodze w pobliżu właściciela, zaglądanie do uszu, w zęby, pomiędzy palce, sprawdzanie temperatury, itp.
9. JEDZENIE Z 12. RÓŻNYCH POJEMNIKÓW, np.: trzęsąca się miska (kula), metalowe pudełko, papier, filiżanka, kubek, blacha do ciasta, patelnia, plastyk, kong, snackball, bustercube, bluzka, torebka papierowa, itp.
10. JEDZENIE W 12. RÓŻNYCH MIEJSCACH: podwórko, kuchnia, klatka, piwnica, pralnia, łazienka, dom znajomych, samochód, boisko szkolne, pod parasolem, itp.
11. ZOSTAWANIE SAMEMU, Z DALA OD RODZINY I INNYCH ZWIERZAT (5-45 minut) 12 RAZY W TYGODNIU.
12. 12 RÓŻNYCH PSICH AKCESORII W 12. RÓŻNYCH MIEJSCACH, np. halti, kaganiec metalowy, skórzany, obroża parciana, skórzana, łańcuszkowa, szeroka, półzaciskowa, smycz długa, krótka, łańcuszek, sznur itp.

MIEJSCA, W KTÓRYCH NALEŻY SOCJALIZOWAĆ PSA: tor agility, lotnisko i inne centra transportu, parki, galerie, warsztaty samochodowe, sklepy, banki, bary, ścieżki rowerowe, księgarnie, ogrody botaniczne, autobusy, biura, myjnie samochodowe, stacje benzynowe, kościoły, urzędy, budowy, gabinety, wystawy psów, place szkolenia psów, hale, windy (zwykle i szklane), sklep, pikniki rodzinne, gospodarstwa rolnicze aby zobaczył konie, krowy, kurczaki, restauracje, środki transportu publicznego, mosty, kina, teatry, place golfowe, szkoły, imprezy sportowe, koncerty, szpitale, lodowisko, fabryki (hałas), biblioteki, poczty, muzeum, kluby nocne, centra handlowe, pokazy, parkingi podziemne, przedstawienia, happeningi, place zabaw, zatłoczone miejsca, metro, dworce, zoo, ulice, itp.

Aby szczenię mogło się dostatecznie i jak najwcześniej uodpornić na choroby zakaźne, którymi może się zarazić szczególne podczas działań socjalizacyjnych w środowisku miejskim, został opracowany tzw. program szczepień uwzględniający okno socjalizacyjne.
Hodowca korzystając z proponowanego planu szczepień, może zminimalizować ryzyko zachorowania szczeniaka, nie przerywając pracy nad socjalizacją zarówno w hodowli, jak i poza nią.

Hodowca, który aktywnie socjalizuje szczenięta, łatwiej zauważa zróżnicowane reakcje szczeniąt na dane bodźce. Swoje obserwacje może wykorzystać przy dopasowywaniu predyspozycji psychicznych szczeniaka do oczekiwań nabywcy. Bardzo pomocne w tego typu doborze są testy psychiczne (np. Puppy Aptitude Test, J. i W. Volhard), które przeprowadza się na kilkutygodniowych szczeniętach.

Socjalizacja będzie przynosiła oczekiwane efekty, jeżeli wszystkie sytuacje, z którymi spotyka się szczenię, będą dla niego bezpieczne i przyjemne. Trzeba pamiętać, że zarówno pozytywne jak i niestety, negatywne przeżycia, zostawią trwały ślad w psiej psychice. Socjalizację należy przeprowadzać stopniowo, stopniując siłę i rodzaj bodźców, oraz planowo i intensywnie, choć bardzo ważne jest, aby nie przeciążyć psa nadmiarem wrażeń. Może się zdarzyć, że szczenię się wystraszy, będzie stawiać opór, czy w jakikolwiek inny sposób zachowywać się wbrew oczekiwaniom. Powinno się wtedy zwolnić działania, zwiększyć dystans do budzącego lek obiektu, ale systematycznie pracować dalej. Nigdy nie wolno szczeniaka bić, szarpać, przewracać na grzbiet, zmuszać do czegokolwiek. Będzie to dla niego dodatkowym stresem, który jeszcze pogłębi jego lęk, a przede wszystkim spowoduje utratę zaufania do przewodnika.
Aktywne prowadzenie szczenięcia pozwala mu nie tylko zapoznać się ze światem, ale także przyzwyczaja i uodparnia go na nowe bodźce. Zachodzi tzw. proces habituacji, czyli stopniowy zanik lub zmniejszenie się reakcji organizmu na wielokrotnie powtarzany bodziec, po którym nie występują żadne istotne wydarzenia dla psa (np. ruch miejski).
Powoduje również, ze szczenię o wiele łatwiej adaptuje się w nowych, nie znanych mu wcześniej warunkach. Szczenię maksymalnie zsocjalizowane wyrasta na psa o większej pewności siebie, stabilności emocjonalnej i odporności psychicznej.
Należy pamiętać o tym, że socjalizacja nie jest trudna, wymaga jedynie konsekwentnego, stałego działania, oraz podtrzymywania i wzmacniana pożądanych zachowań dlatego, ponieważ zachowania te (w przeciwieństwie do zachowań lękowych) trudno się generalizują.
Próg socjalizacji jest zmienny i zależy nie tylko od cech osobowościowych szczeniaka, ale także od warunków, w których szczenię żyje. W warunkach stresogennych okno socjalizacyjne może się zamknąć już ok. 7 tygodnia życia szczeniaka.

Bardzo dużo problemów, jakie przysparzają psy ma swoje źródło w niedostatecznie przeprowadzonej socjalizacji, a także desocjalizacji, która może wystąpić, kiedy zupełnie zaprzestaniemy omawianych działań po okresie socjalizacyjnym. Nawet, kiedy pies wykazuje zadawalająca nas odporność psychiczną na różnego rodzaju bodźce środowiskowe, nie powinniśmy eliminować ich z jego otoczenia, gdyż może być to przyczyną słabej odporności psa na hamowanie bodźców pobudzających (np. gonienie samochodów, rowerzystów itp.). W takich wypadkach bodziec nie wywołuje lęku, lecz nadmierne podniecenie, podekscytowanie.
Działanie pod wpływem emocji (układ limbiczny) bierze górę nad myśleniem (procesy korowe). Pies działając pod wpływem silnych emocji nie jest w stanie jednocześnie skupić się na przewodniku.
Mam nadzieję, że artykuł ten przekona nie tylko hodowców, ale i właścicieli szczeniąt, że warto znać i dołożyć wszelkich starań, aby maksymalnie wykorzystać naturalne procesy zachodzące tylko przez kilka tygodni życia szczeniaka, a zadawalające nas zachowania psa wzmacniać przez całe jego życie. Takim postępowaniem zwiększymy prawdopodobieństwo, ze pies będzie naszym niekłopotliwym towarzyszem przez całe swoje życie.
Aleksandra Pasko
Trener Alteri
ww.alteri.pl